Het probleem van het lijden

Ik sta voor de kast en zoek een boek. Het één na het ander sla ik open maar geen inspiratie. Dan valt mijn oog op een dun boekje van C.S. Lewis, Het probleem van het lijden. Ik ben er ooit aan begonnen, nadat ik het voor anderhalve euro bij een kringloopwinkel gekocht had. Maar ik kwam er niet-door-heen. Nu pak ik het boek toch, want lijden dekt de lading eigenlijk wel waar ik over wil schrijven.

Stiekem hoop ik dat toevallig het evangelie van vandaag erin genoemd wordt.

Weinig kans misschien, maar ik heb nu eenmaal zo'n gevoel.

Ik blader, hoofdstuk IV De verdorvenheid van de mens.

Lewis kraakt eerst de barmhartigheid af. Wij hebben ons honderd jaar lang eenzijdig op deze deugd geconcentreerd (en dus allang vóór Paus Franciscus), zegt hij. Nou is deze deugd dat zeker waard, maar wij mensen maken er al snel een vriendelijkheid van die we onszelf maar al te gemakkelijk toekennen, zo van we hebben toch het 'hart op de juiste plaats' en we 'doen geen vlieg kwaad'. We stellen onszelf gerust met een gemakkelijk gevoel van welbehagen waar geen enkel offer bij komt kijken.

'Ieder mens voelt zich welwillend gestemd, zolang hem niets in de weg wordt gelegd dat hem ergert.'

Ten tweede bekritiseert Lewis de psychoanalyse. Door de leer van verdringing werd schaamtegevoel ineens iets dat overwonnen moest worden. Maar de blijdschap van het overwinnen van onze schaamte is als de blijdschap die de Trojanen voelden toen zij het Trojaanse paard binnenhaalden. Want zonder schaamte geen zondebesef.

'Als de mensen trachten christen te zijn zonder dit voorafgaand zondebesef, is het onvermijdelijke gevolg een soort wrok tegen God die onmogelijke eisen stelt en die om onbegrijpelijke redenen altijd boos is.'

Toen de boer op sterven lag vroeg hij aan de dominee, die tot hem sprak over berouw: 'Wat voor kwaad heb ik Hem ooit aangedaan?'

Maar dat is het nou juist, zegt Lewis, het ergste wat wij God hebben aangedaan is dat we Hem met rust hebben gelaten - en we vinden dat Hij hetzelfde ook maar met ons moet doen.


Ik blader verder en vind warempel, bij hoofdstuk VII Het menselijk lijden, het evangelie van vandaag, in het oranje (Lucas 6,20-26*):

Nu vind ik dit een onzinnige redenering. De armen zijn zalig, dus wij moeten ze maar niet helpen. Precies iets wat ik zelf had kunnen zeggen toen ik niet geloofde. Als lijden goed is, waarom het dan wegnemen? Retorische triomf.

Het was géén vrolijke evangelielezing* vandaag in de mis. Maar nou wil het toeval dat de pastoor net op vakantie was geweest en dus tijd genoeg heeft gehad om in mijn 'blok' te duiken en te vissen naar een verhaal dat over hém ging. Gulp. Over die keer dat hij tijdens de koffie de satirische blog van Broodje Paap had voorgelezen? Of ik niet nog eens zoiets kon schrijven. Want dat was grappig. Ja.

Broodje Paap is natuurlijk grappig maar de evangelielezing en ook het tafelgesprek waren vandaag helemáál-niet-grappig. Sommige dingen zijn gewoon echt-niet-leuk, dus dat zeg ik ook maar gewoon.

Terug naar Lewis. Hij wijst erop dat onnodig lijden helemaal niet wordt aangeraden.

Er is ellende die er gewoon is, en in plaats van je er voortdurend uit te kletsen en te rationaliseren kun je die ook gewoon erkennen. Zeg ik. Niet Lewis. In plaats van dat eeuwige onder het kleed vegen, of juist die cyclus van wraak.

Wat ik bedoel, we vinden altijd wel een reden voor iemand's lijden. We kunnen zinloosheid niet verdragen en daarom bedenken we er een logica bij. Kunnen we misschien gewoon toegeven dat lijden bestaat, en dat mensen, inclusief wijzelf, te lijden hebben?

Natuurlijk voorkóm je ellende en lijden voor zover dat kan. Maar niet koste wat kost. Niet tegen elke prijs.

Ik dacht dat jullie wel een foto wilden zien met tegelijkertijd 1) een kruisspinin zijn web, 2) de tweede rijpe passievrucht dit jaar en 3) de quote van C.S. Lewis op de kaft van het gelijknamige boek van Jennifer Fulwiler: de menselijke zoektocht naar iets ánders dat ons blij kan maken. Iets ánders dan God.

Ik voel me wel een beetje stom, om zo over het onderwerp van het lijden te praten want het is zó groot. Maar ook het kleine lijden is soms heel groot als je er zelf mee te maken hebt. We moeten elkaar daarin niet de maat nemen. Zelfs moeder Teresa deed het niet goed genoeg volgens sommige critici (zie dit artikel van Anton de Wit).

Zucht. Sorry dat ook ik niet met het ultieme antwoord kom. Misschien wekte ik die illusie.

Ik waag me liever aan het kleine. Mini-me. Mini-tips:

Down the rabbit hole - hoe kleiner je bent des te makkelijker je erdoorheen gaat!

• Als iemand wil mee-eten zeg dan ja, ook al eet je bonen met een restje sliertige prei en zachte paprika.
• Als iemand langs wil komen zeg dan ja ook al moet je nog de trap vegen, stofzuigen en twintig paar schoenen in het schoenenrek hangen.
• Als je boodschappen doet glimlach naar de kassajuffrouw ook als ze net vóór jou beurt van shift wisselt. Dit werkt ook als je lang naar je pinpas moet zoeken.
• Geniet van een bloem.
• Geniet van een glimlach.
• Glimlach zelf.
• Doe gewoon eens wat aardigs, kan jou het schelen.

* Lucas 6, 20-26:
In die tijd sloeg Jezus zijn ogen op, keek zijn leerlingen aan en sprak:
'Zalig gij die arm zijt, want aan u behoort het Rijk Gods.
Zalig die nu honger lijdt, want gij zult verzadigd worden.
Zalig die nu weent, want gij zult lachen.
Zalig zijt gij, wanneer omwille van de Mensenzoon de mensen u haten, wanneer zij u uitstoten,
u beschimpen en uw naam uit de samenleving bannen als iets verfoeilijks.
Als die dag komt, spring dan op van blijdschap, want groot is uw loon in de hemel.
Op dezelfde manier behandelden hun voorvaderen de profeten.
Maar wee u, rijken, want wat u vertroost, hebt ge al ontvangen.
Wee u, die nu verzadigd zijt, want ge zult honger lijden.
Wee u, die nu lacht, want ge zult klagen en wenen.
Wee u, wanneer alle mensen met lof over u spreken,
want hun voorvaderen deden hetzelfde met de valse profeten.

Piëta uit de Sint Pieterskerk, Torhout, België