Misschien heb je het programma Waarom zijn we op aarde* gezien, zondagavond? Het ging over moraal: hebben wij een moreel kompas? Of bestaat er niet zoiets als een objectieve norm voor goed en kwaad?
Twee mensen gaan het gesprek aan. De één is hoogleraar natuurkunde en gelooft, de ander is documentairemaker en gelooft niet. Leuk dat ze goed naar elkaar luisteren. Heel Engels, die beleefdheid hebben wij hier meestal niet zo.
Ze lijken best op elkaar, best maf dat de één gelooft en de ander niet. Volgens mijn man is dat een kwestie van zelfverzekerdheid. Sommige mensen doen gewoon en denken niet overal heel diep over na (ik neem aan dat hij daarbij vooral op de niet-gelover doelt, die voluit op zichzelf vertrouwt en geloof 'niet nodig' heeft).
Daar zit wel wat in denk ik. Ik had vroeger een vriendin, die dacht nooit lang na. Ze ging overal spontaan op af. Totdat ze te maken kreeg met diverse tegenslagen. Sterfgevallen. Discriminatie. Ik weet nog goed dat ze me vol verontwaardiging vertelde over het gastgezin waar ze een jaar High School deed. Deze mensen wilden niet, dat ze omging met een donkere jongen. Ze heeft overplaatsing aangevraagd. Terwijl ze normaal echt met iedereen kan opschieten. Maar je kon merken dat deze ervaring haar wereldbeeld minder rooskleurig had gemaakt.
Over apartheid ging de documentaire ook. Dat donkere mensen achterin de bus moesten zitten. De vraag was: als wij nu op apartheid terugkijken, bewijst dat dan, dat er zoiets als moreel kwaad bestaat? In de zin van, apartheid is gewoon fout? En daar is iederéén het over eens, dus dat is een objectieve norm?
Moraal sluit de vrije keus in zekere zin uit. Als moord fout is, heb ik niet echt de vrije keus daarvoor te kiezen. Maar hoe zit het dan met zelfverdediging, verdediging van je land in tijden van oorlog, en als je verder gaat abortus, euthanasie en ruimere vormen van geassisteerde zelfmoord? Veel mensen vinden dat niet moreel fout. Best ingewikkeld dus, want waar ligt dan de grens van wat moreel juist is? Is er een absolute grens? Of maken we daar gewoon afspraken over die we naar believen ook weer kunnen veranderen?
Ik ben opgegroeid in een wereld waar (het recht op) abortus vrij vanzelfsprekendheid is. Ik weet nog toen ik daar voor het eerst bij stilstond. Ik was vijftien en ik hoorde mijn ouders spreken over het nieuws. Er was een meisje in Ierland, van mijn leeftijd. Ze was verkracht en zwanger geworden. Er was tumult ontstaan, omdat ze in haar eigen land geen abortus mocht krijgen. Daarom moest ze naar Engeland met haar ouders, waar dat wel mocht.
Ik dacht maar aan dat meisje dat zo jong verkracht was. Dat vond ik verschrikkelijk. En dat er dan een kind groeide in je buik van zo'n gebeurtenis, brrr. Eerlijk gezegd kon ik me bij de oplossing die abortus daarvoor moest bieden, niet veel voorstellen. Om dat te moeten doorstaan, leek me ook verschrikkelijk.
Dat ik in een land ben opgegroeid waar abortus valt onder de keuzevrijheid van iedere vrouw, dat heeft mij gevormd. Maar ik vraag me weleens af of degene die de medische procedures voor abortus ontwikkelde dít voor ogen had. Had de uitvinder van het buskruit al die oorlogen voor ogen die er uiteindelijk mee gevoerd zijn? Ik denk dat men wilde voorkomen dat vrouwen zelf ging knoeien. Maar of het ooit de bedoeling was het zo massaal in te zetten?
Euthanasie lijkt tegen deze achtergrond ook wel logisch. Euthanasie was ooit bedoeld om het sterven van de stervende te verzachten. Dat werd langzaamaan de keuzevrijheid om te sterven van de lijdende.
Ik zal eerlijk zeggen, als ik niet geloofde dat er een God was die ieder mens uniek gemaakt heeft, dat ieder mens een waardig schepsel is, en dat je elkaar (en jezelf) daarom niet mag doden, als ik dat niet geloofde, dan vond ik abortus eng maar zou er verder geen aanstoot aan nemen. Hetzelfde geldt voor euthanasie.
Wat voor mij de doorslag heeft gegeven, is de liefde die ik voel in de geboden 'Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf' en 'Gij zult niet doden'. Dat hoor ik toch liever dan: als je op sterven ligt kom ik je wel helpen. Al blijft het vreemd om daar een uitspraak over te doen. Maar misschien kan het straks niet meer. Een mens kan in coma raken, afasie krijgen of dement worden.
Ik vind het best moeilijk om me aan de gangbare mening te onttrekken, dat je al deze vormen van sterven en dood zelf moet kunnen kiezen.
En zo komen we eigenlijk terug waar we begonnen: keuzevrijheid en moraal. Beslissen over jezelf is één, maar dan hebben we ook nog de artsen die dat allemaal moeten uitvoeren. Dat gaat een verplicht nummer worden, het zal vast geen vrijwilligerswerk blijven. Er komt veel bij kijken, het uitzoekwerk of je in aanmerking komt is enorm. De eed die artsen afleggen is in ieder geval vast veranderd (Wikipedia). Dit staat er niet meer in:
Nooit zal ik, om iemand te gerieven, een dodelijk middel voorschrijven.
Nooit zal ik een vrouw een instrument voorschrijven om een miskraam op te wekken.Sommigen zijn daar erg blij om. Anderen vinden het eng. Wat vind jij?
* deze aflevering was op het moment van publiceren niet meer bereikbaar, hopelijk wordt dat hersteld.