Boek: Laat je kind niet los, deel 3 de pestkop

'Waarom moeten ouders meer uitmaken dan peren?', vroeg mijn zoon toen hij het boek op de eettafel zag liggen. Ik wist meteen wat hij bedoelde, die associatie had ik zelf ook gehad.

Ik legde hem uit dat het over leeftijdgenootjes ging. Hij bleek het woord toch wel te kennen. 'Geldt dat alleen voor kleine kinderen of ook voor grote?' Waarmee hij op zichzelf doelde. 'Voor alle kinderen, tot ze volwassen zijn.' Dat was genoeg en hij stortte zich op de watermeloen.

Vandaag het derde en éénnalaatste deel. Hier vind je deel 1 en deel 2.

De pestkop

Het woord bully is, net als peer group, lastig te vertalen. Bazige pestkop? Vaak wordt in het Nederlands het Engelse woord gebruikt. Ik gebruik het woord pestkop. Maar dit pesten gaat verder dan wij meestal onder pestkop verstaan.

De schrijver noemt twee studies, waaruit blijkt dat pestgedrag ook bij dieren voorkomt:

• een groep jonge olifanten valt zeldzame nijlpaarden aan. Het verhaal gaat terug naar tien jaar geleden, toen er teveel olifanten waren. Men besloot een aantal volwassen mannetjes te doden, wiens jongen oud genoeg waren om zonder hen te overleven. Deze jonge mannetjes werden erg agressief. De oplossing was, het inbrengen van een grote mannetjesolifant om de jongen te leiden, waarna de aanvallen stopten.
• In een laboratorium werd een groep jonge apen gescheiden van de volwassen apen grootgebracht. In tegenstelling tot apen die bij volwassen soortgenoten opgroeiden, vertoonden die jonge apen pestgedrag.

Op scholen zien we een epidemie aan pestgedrag. Het gaat hier niet om het oude beeld van een buitengesloten kind als agressor. Vaak zijn de pestkoppen juist erg populair. 

Een pestkop wil, net als ieder ander, zijn honger naar hechting stillen zonder zich kwetsbaar op te stellen. Dat doet hij door zichzelf belangrijk te maken, en door anderen naar beneden te halen. Of door lichamelijke overheersing. Tegenwoordig zie je ook meisjes vaker met elkaar vechten. Soms wordt dat gezien als 'girl power', maar het is niet bevrijdend en is eerder een vorm van emotionele regressie. 

Eigenlijk zijn zowel de pestkoppen als hun slachtoffers het gevolg van horizontale oriëntatie. Als jongeren zich niet meer kunnen oriënteren op volwassenen, zijn ze aan hun instinct en impulsen overgelaten. De afhankelijkheidsrelatie die kinderen dan bij elkaar zoeken uit zich ofwel in een dominante, ofwel in een ondergeschikte opstelling (vergelijkbaar met het bepalen van het dominante mannetje bij dieren).

Sommige dominante kinderen worden moederfiguren, die de jongeren verzorgen en beschermen. Al zijn ze bazig, het zijn geen pestkoppen. Bij pestkoppen is dominantie niet gekoppeld aan een verantwoordelijkheidsgevoel voor degenen die lager op de pikorde staan. Want bij verantwoordelijkheid horen gevoelens van tekortkoming en schuld en een onverschillige houding ervaren ze als veiliger.

De schrijver noemt pestkoppen geen 'rotte eieren' maar eerder eieren met een harde schil, en nog onvolwassen van binnen. Ook voor hen is een gezonde hechting aan een volwassene nodig, om aan hun emotionele behoeften tegemoet te komen.

Leren en hechting

Een gezonde nieuwsgierigheid

Nieuwsgierigheid is de basis van leren. Maar je nieuwsgierig opstellen is kwetsbaar.  Leeftijdgenootjes zijn meestal niet gediend van een leergierige opstelling en om hun goedkeuring te krijgen zal het kind zijn nieuwsgierigheid loslaten.

Trial en error

Trial en error is een belangrijke manier om te leren, maar er zijn drie redenen dat het voor horizontaal georienteerde kinderen niet werkt:

1. Nieuwe dingen proberen is risicovol, en deze kinderen zijn toch al kwetsbaar.
2. Om te leren van je fouten moet je erkennen dat iets fout was. Deze kinderen sluiten zich af voor kwetsbaarheid en geven daarom hun fouten niet snel toe.
3. Het vruchteloos zijn van een handeling wordt niet geregistreerd. Er wordt woede gevoeld, maar de volgende stappen naar verdriet en loslaten vinden niet plaats omdat dat te onveilig voelt.

Het belang van hechting

Ons huidige onderwijssysteem gaat er vanuit dat leerlingen prima kunnen leren van leraren aan wie ze niet gehecht zijn. Maar als de leerling niet naar de leraar maar naar zijn klasgenootjes kijkt, dan is het dáár dat het leerproces plaatsvindt. En van van elkaar leren kinderen niet het belang van individualiteit, de wonderen van de natuur, de geheimen van de wetenschap, de geschiedenis of de logica van de wiskunde. Of over wat specifiek menselijk is, waarom we wetten hebben of wat nobel zijn betekent. Maar kinderen leren te lopen, zich te kleden en te handelen als hun leeftijdgenootjes. Aanpassing dus en imitatie.

Onze kinderen verzamelen

Bovenaan onze agenda moet staan, het verzamelen van onze kinderen onder onze vleugels. De schrijver noemt dit de verzameldans. Dit moet eigenlijk na elke scheiding  gebeuren. Na school, slaap, spel. Het maakt deel uit van onze natuur, maar als we het contact met onze intuïtie kwijt zijn gaat dat niet meer vanzelf, en moeten we ons er bewust op richten. Het gaat om het bouwen van een relatie om de relatie zelf. Niet meteen om iets te doen.

De dans kent vier stappen, in een vaste volgorde. 

1. Op een vriendelijk manier in de ruimte van het kind komen. 
2. Roep de hechtingsreflex op, door het kind iets te geven om vast te houden: als je een kind een vinger in de handpalm geeft, zal een receptief brein hem vastpakken. Zo niet, dan trekt het zijn hand weg. Uiteindelijk gaat het om het ontwikkelen van een emotionele hechting.
3. Afhankelijkheid uitnodigen. Tegenwoordig lijken we geobsedeerd te zijn door onafhankelijkheid. Kleine kinderen mogen nog wel van ons afhankelijk zijn, maar daarna sturen we ze al snel richting onafhankelijkheid. Maar als we ook de grotere kinderen niet afhankelijk laten zijn, kunnen we niet de relatie voeden. Bovendien is de schijnbare onafhankelijkheid vaak niet echt, maar eerder verplaatste afhankelijkheid naar de leeftijdgenootjes. We moeten onze kinderen niet versneld naar onafhankelijkheid sturen. Het is een natuurlijk proces, net als groeien. We hoeven alleen maar voeding te geven.
4. Wees het oriëntatiepunt. Zoals wanneer een kind nieuw in de klas komt, de leraar het kind komt wijzen wie wie is en wat er gaat gebeuren: 'dit is Dana', 'hang daar je jas maar op'. Ook volwassenen hebben graag een oriëntatiepunt in een nieuwe situatie. Helaas zijn wij niet meer gewend zelf als oriëntatiepunt te fungeren. Deels omdat de wereld zo snel verandert dat kinderen vaak wijzer zijn dan wij. Deels omdat onze kinderen, in plaats van vragend om zich heen te kijken zodat wij hun blik kunnen vangen, nu naar leeftijdgenootjes kijken. We moeten beseffen dat kinderen oriëntatie nodig hebben en dat wij daarvoor de beste bron zijn. Bijvoorbeeld door 's ochtends aan te geven wat je die dag gaat doen.

Ook als je tijdelijk de verantwoordelijkheid hebt over kinderen die niet van jezelf zijn, is verzamelen belangrijk. Anders loop je kans op weerstand omdat je een vreemde bent die wat vraagt.

Mijn mening

'Onze kinderen verzamelen' vind ik mooi gezegd. Verzamelen of vergaderen. Veelzeggend dat het woord niet vaak meer op deze manier gebruikt wordt. 'Het verzamelen van je kinderen' klinkt eigenlijk heel ouderwets. Wij vinden eigenlijk dat ze met één keer roepen al moeten luisteren, hm?