Mijn vrede geef ik jou - seksuele wonden helen met behulp van de heiligen - Dawn Eden

Toen ik net aan dit boek begonnen was, kwam er in Amerika een rapport uit over seksueel misbruik binnen de rooms-katholieke kerk, van 1948 tot nu. In Nederland is daar minder aandacht aan besteed, maar als je Amerikaanse (sociale) media volgt dan zal het niet aan je voorbij gegaan zijn. In 2011 heeft er ook in Nederland een soortgelijk onderzoek plaatsgevonden.

Zoals te begrijpen, roept het rapport heftige reacties op. Ik vond het lastig te beslissen wat ik wilde doen, want je kunt nooit genoeg doen en de verleiding is groot om dan maar niets te doen. Maar ik geloof in de kracht van gebed. En nog meer in gezamenlijk gebed. Een mooi initiatief vind ik daarom #sackclothandashes:

Dit is een oproep om 40 dagen lang te bidden en te vasten, van 22 augustus tot eind september 2018. Ik doe mee door dagelijks de rozenkrans te bidden.

Terug naar het boek. Toen ik twee jaar geleden een interview zag met Dawn Eden in Life on the Rock, kwam haar boek meteen op mijn verlanglijst, maar doordat ik het onderwerp, heling vinden na seksueel misbruik met behulp van de heiligen, best confronterend vond las ik het niet eerder.

In het voorwoord geeft Eden aan geen expliciete omschrijvingen van seksueel geweld te geven. Ze gaat niet verder dan ze nodig vindt om een duidelijk beeld te krijgen. Ze wil zelf ook niet voortdurend herinnerd worden aan het misbruik dat ze heeft doorgemaakt en het lezen van al te specifieke omschrijvingen maakt dat ze terugschiet en de ervaringen herbeleeft. Dat is niet iets dat over gaat. En dat wil ze een ander ook niet aandoen.

Min of meer door toeval kwam ze erachter dat er flink wat heiligen zijn die zelf misbruik, of ander trauma, hebben doorgemaakt. Zij heeft veel baat gehad bij hun levensverhalen en dat vormde de inspiratie voor dit boek.

Het boek is ingedeeld in acht hoofdstukken, die elk één of meer heiligen beschrijven. Tussendoor beschrijft Eden haar eigen ervaringen en illustreert zo de hulp die ze ervaart van de heiligen en hun levenswandel.

Zo is daar St. Josephine Bakhita, uit Sudan. Zij is van haar zevende tot haar dertiende ontvoerd geweest. In die tijd werd zij meermaals als slaaf verhandeld. Er werden haar 114 littekens als tatoeages toegediend. Haar beul was de dochter van een generaal waar ze drie jaar als slaaf diende.

Zij is de beschermheilige geworden van mensen die zichzelf beschadigen, bijvoorbeeld door zich te snijden. Je ziet vaker dat iemand patroonheilige wordt omdat zijn of haar ervaring op die van de doelgroep lijkt, maar niet precies gelijk daaraan is. Josephine sneed zichzelf niet, maar de wonden leken op elkaar.

De analogie met Maria 

In hoofdstuk 2 wordt beschreven hoe Maria, aan het eind van zijn leven, bij Jezus aan de voet van het kruis staat. De lijdensweg van Jezus, beleefd door zijn moeder Maria, kan zeker als traumatisch omschreven worden. Maar ze loopt er niet voor weg, ze blijft bij het kruis, en bij haar zoon. Om dat te kunnen, moet ze het leed beleven en in zekere zin accepteren.

Eden trekt een parallel tussen wat Maria doormaakt, en het proces van heling zoals dat voor slachtoffers met PTSS door medische experts wordt omschreven (PTSS is de Nederlandse term, Post Traumatische Stress Stoornis, en PTSD is de Engelse term die bij ons ook wel gebruikt wordt):

De sleutel in psychotherapie voor mensen met PTSS is de integratie van het wereldvreemde, het onacceptabele, het beangstigende en onbegrijpelijke in hun zelfbeeld. ... Traumatische herinneringen moeten worden als herinneringen van alledaagse ervaringen; ze moeten getransformeerd worden en in de juiste context geplaatst en omgevormd tot een betekenisvol verhaal. (blz. 31)

Dat roept de vraag op, moet je dan bij al het leed gaan staan en er niets aan doen? Dat is niet de boodschap. Maar er is leed dat niet vermeden kan worden, denk aan ziekte en sterven. Je kunt daar niet altijd wat aan doen. Hoe ga je om met leed dat onvermijdelijk voor je staat? Of met leed dat al geleden is, en dus niet meer weggenomen kan worden? Ga je discussiëren met de farizeeën, of sta je, zoals Maria, standvastig bij de Lijdende, de lijdende bij? Dat is ook, juist, een thema in deze tijd waarin we overal een oplossing voor (denken te) hebben en lijden niet meer onvermijdelijk lijkt. Als iemand lijdt dan moet dat dus wel zijn eigen schuld zijn. Een oud thema.

De lijn die Dawn Eden in het boek uitzet, is: voltooi het verhaal. Het verleden wordt daarbij niet uitgewist, kan ook niet worden uitgewist. Het wordt ook niet verdrongen, om steeds op onbewaakte momenten weer naar boven te komen.

Maria is bewust en vrijwillig aanwezig bij het kruis. Zij heeft Jezus in dat lijden volledig lief. Daarna is zij getuige van Zijn opstanding. Toch is daarmee de lijdensweg niet verdwenen of ongedaan gemaakt, eerder voltooid. Op een gelijke manier ziet Eden een mogelijkheid om haar eigen lijden te transformeren, tot het zijn plaats vindt in een groter, omvattend verhaal. Die kans wil ze ons denk ik ook aanreiken.

Flashbacks van trauma's

Het is in het eerste jaar van haar studie theologie, dat Eden te maken krijgt met een toename van flashbacks. Ze snapt niet waarom juist op dat moment. Dan vermoedt ze dat het te maken heeft met de werking van het geheugen: de studie vraagt haar op een bepaalde manier te denken, haar hersenen maken verbindingen aan in gebieden waarin jarenlang geen verbindingen meer gevormd zijn. Als landmijnen lagen daar de herinneringen opgeslagen.

Deze wetenschap helpt haar, ze heeft minder last van de herbelevingen al verdwijnen ze niet.

Vergeving

Dit blijft een moeilijk onderwerp. Ik vind dat Oprah Winfrey het indertijd goed behandelde. Zij legde uit dat vergeving vooral belangrijk is voor jezelf. Het betekent niet dat je het goed vindt wat de ander gedaan heeft (in dat geval zou er geen vergeving nodig zijn). Ook betekent het niet dat je de relatie met de ander wilt of moet voortzetten. Onderstaande definitie van een gast vormde voor Oprah wat ze noemt, 'meer dan een aha-moment, het bracht me een stap verder op de weg om een goed mens te zijn':

Grijs gebied

Eden beschrijft een grijs gebied tussen misbruik en het opgroeien in een onveilige omgeving. De afwezigheid van het één betekent niet automatisch de aanwezigheid van het ander. Naast misbruik met aanraking is er ook misbruik zonder aanraking. Onder dat laatste valt bijvoorbeeld het blootstellen van kinderen aan porno en naaktheid.

Over waar daarin de grens ligt, is men het niet altijd eens geweest. Ik groeide op in de jaren '70 en '80, een tijd waarin 90% van de vrouwen topless aan het strand lag. Het naaktstrand, en dito zonnen in de tuin, kortom de aanwezigheid van naakt, werd doodgewoon gevonden. Dat beeld is alweer veranderd. Wat ik wil zeggen is, verschillende generaties houden er nogal eens verschillende ideeën op na over wat 'gewoon' is. Grenzen worden daarbij niet altijd ruimer.

Een stapje verder gaat de documentaire uit die tijd die ik enkele jaren geleden op tv zag, Andere Tijden, Ruimte voor de pedofiel, klik voor een omschrijving. Hierin was beeldmateriaal samengebracht waarin men, vanuit de vrijheidsgedachte van de jaren '60, aftastte in hoeverre pedofilie misschien wel goed voor kinderen was. Het zien van deze beelden van mensen die deze denkwijze openlijk onderzoeken, waarbij enkele mensen uit het publiek het er absoluut niet mee eens waren maar dat gold zeker niet voor het hele publiek, vond ik nog heftiger dan het lezen van het verslag. Zo lang zijn de jaren '70 niet geleden. Wat als er toen een andere weg ingegaan was?

Conlusie

Ik vond het een prettig boek om te lezen, ondanks de ernst van het onderwerp. Ik zal het zeker nog eens naslaan. Het beeld dat Eden schetst van het verhaal, waarin het lijden niet het laatste woord heeft maar getransformeerd wordt en een plaats krijgt, vind ik hoopgevend. Al verdwijnt het niet, het kan wel in een ander licht komen te staan. Dat vind ik realistisch.

Dit boek kan denk ik, behalve bij de verwerking van misbruik, ook helpen bij ervaringen in het grijze gebied, en wellicht inspiratie geven voor het helen van seksuele wonden die op een andere wijze zijn ontstaan. Binnen een huwelijk, of als gevolg van een mislukte relatie of meerdere mislukte relaties, kunnen wonden ontstaan (en zichtbaar worden) die het moeilijker maken om je aan iemand te hechten, vrijelijk je liefde te geven en vrijelijk liefde te ontvangen.

Ervaringen van degenen, die je in het lijden zijn voorgegaan, kunnen daarbij helpen. Als je ervoor open staat, kunnen ook de ervaringen van heiligen je helpen.