'Het lichaam heeft niet alleen instrumentele maar ook intrinsieke waarde en dient niet gebruikt te worden als middel tot een doel.'
Kardinaal Eijk - De levenseinde-discussie gezien vanuit de Theologie van het Lichaam
Wij, Nederlanders, zijn met de levenseinde-discussie begonnen en we hebben hem naar alle landen geëxporteerd. Als deze discussie nog niet bij jullie plaatsvindt, val dan niet in slaap want het komt ook bij jullie. Wij zijn goede exporteurs!
Onderwerpen
- Nederlandse ervaring met euthanasie, suïcide en levensbeëindiging zonder verzoek
- Klassieke argumentatie over de intrinsieke waarde van leven (morele wet)
- Waarde van het menselijk lichaam vanuit het perspectief van de TvL
- Voortzetting van de TvL in Evangelium vitae
- Extra waarde van de argumentatie vanuit het perspectief van de TvL
1. Nederlandse ervaring
50 Jaar geleden begon in Nederland de discussie over euthanasie. De trigger was een boekje, gepubliceerd door de Leidse professor psychiatrie J.H. van den Berg, Medische macht en medische ethiek. Hij pleitte daarin voor de levensbeëindiging van o.a. slachtoffers van softenon. Dit medicijn, dat bij zwangere vrouwen gebruikt werd, veroorzaakte afwijkingen aan de foetus. De armen en benen werden niet ontwikkeld. Het was voor het eerst dat artsen ontdekten dat hun interventies schadelijke effecten konden hebben.
Van den Berg pleitte voor levensbeëindiging zonder verzoek, maar er ontstond een bredere discussie ook over euthanasie.
Wij Nederlanders hebben altijd lang nodig om tot een compromis te komen. Dat compromis was de Euthanasie wet 2002, de eerste euthanasiewet in de hele wereld: euthanasie blijft verboden, maar de arts die het heeft uitgevoerd wordt niet gestraft indien hij aan bepaalde voorzorgen heeft voldaan, zoals vaststellen dat het lijden uitzichtloos en ondraaglijk is, en er geen redelijk alternatief is.
De basis van de euthanasiewet is Force Majeure. De arts kan niets anders doen door een conflict tussen twee verplichtingen: een leven redden versus pijn verlichten. Soms, dacht men, kan de arts het lijden alleen wegnemen door het leven van de patiënt te beëindigen. Dit impliceert dat het fysieke leven een instrumentele waarde is en geen intrinsieke waarde. Er kan een punt komen waarop, door lijden, de betreffende persoon tot de conclusie kan komen dat zijn leven geen waarde meer heeft en dat het getermineerd kan worden door de arts.
Wat is de waarde van ons lichaam? Van ons menselijk leven? Is het alleen instrumenteel of maakt de waarde van ons lichamelijke leven deel uit van de intrinsieke waarde van de mens?
Historische ontwikkelingen
Eind jaren '70: We vragen ons af wat er zal gebeuren als je, in bepaalde gevallen, de intrinsieke waarde van het lichaam ontkent, bijvoorbeeld in de terminale fase.
Jaren '80: Discussie over euthanasie ook vóór de terminale fase.
Jaren '90: Euthanasie ook voor psychiatrische patiënten.
In de jaren 2000 komen levensbeëindiging van zwaar gehandicapte nieuwgeborenen (Groninger Protocol 2004) en euthanasie bij vergevorderde dementie aan de orde.
2016: Er is een wetsvoorstel voor 'voltooid leven' in geval van leeftijd, eenzaamheid, verlies van dierbaren, allen zonder medische ziekte.
Dit is wat men noemt de 'slippery slope'.
Dit gebeurde in Nederland en het gebeurt nu ook in andere landen. Daarom is het zo belangrijk dat we het 'Evangelie van het leven' zoals JPII dat noemde, delen.
De lichaam-geest discussie
In seculaire ethiek spreekt men over de lichaam-geest discussie. De hedendaagse cultuur heeft de neiging, bewust of niet, de menselijke persoon te identificeren met het rationele bewustzijn: de geest is niet een ziel maar een aanwijsbare plek in de hersenen. Dáár vinden we de menselijke persoon, en dáár vinden we zijn vrijheid. Het lichaam hebben we gemeen met dieren, dat is secundair. Bewust of niet, de huidige cultuur ziet het lichaam als iets extrinsieks waarover het individu een vergaand recht heeft zich ervan te ontdoen. Het lichaam doet dus niet mee aan de intrinsieke waarde van de menselijke persoon. Het lichaam is instrumenteel: de waarde wordt bepaald door de menselijke persoon. Als hij vindt dat het lichaam niet meer van waarde is bijvoorbeeld door handicap of ziekte mag hij zijn leven beëindigen.
Maar let op, zodra dat gelegaliseerd is, accepteer je impliciet ook minder vergaande manieren om je van menselijk leven, een menselijk lichaam, te ontdoen. Daarom is deze lichaam-geest discussie zo belangrijk.
2. Klassieke moraaltheologische gedachtengangen gebaseerd op de filosofische benadering van de natuurlijke zedenwet
In het kort zegt de TvL, volgens de Thomistische traditie: de mens is lichaam én ziel (Gaudium et spes 14). De ziel is de substantiële vorm van de menselijke persoon, die de materie vormt in een mens. Het lichaam neemt daarom deel aan de intrinsieke waarde van de menselijke persoon. Daarom heeft de menselijke persoon beperkt recht zich van zijn lichaam te ontdoen, en zeker niet in de meest radicale manier: het recht te beschikken over leven en dood. Het lichaam heeft niet alleen instrumentele maar ook intrinsieke waarde en dient niet gebruikt te worden als middel tot een doel. Evenzo heb je de ander lief, als doel in zichzelf, niet als middel.
3. Waarde van het menselijk lichaam vanuit het perspectief van de TvL
Je zou kunnen zeggen dat JPII de TvL vooral ontwikkelde om het echtelijke karakter van het lichaam te benadrukken. Maar terwijl hij dat deed ontwikkelde hij een antropologie die de moraal van huwelijk en seksualiteit te boven gaat en een basis vormt voor de gehele moraaltheologie, dus ook voor andere morele aangelegenheden.
Bijna alle problemen van de ethos van het lichaam hangen samen met de subjectieve ervaring, d.i. het leven in zijn eigen lichaam en in relatie met anderen, in het bijzonder de man-vrouw relatie. (60.1)
Wij kunnen het lichaam niet als een objectieve werkelijkheid vinden buiten de subjectiviteit van de menselijke persoon. (60.1)
Waar in de Bijbel kunnen we de basis vinden voor een Bijbelse theologische antropologie? JPII begint bij Genesis 2: God vormde de mens uit de aarde. Er staat niet 'hij vormde het lichaam en blies de adem in door de neus'. JPII zegt vaak dat de menselijke persoon zijn lichaam is, in plaats van heeft.
Alleen
Belangrijk is wat JPII zegt over de originele eenzaamheid van de mens. De mens voelde zich alleen. God bracht al de dieren bij hem. Oog in oog met de dieren ontdekte de mens, ik ben anders (subjectiviteit). Ik heb zelfkennis. De dieren hebben dat niet. Hij kon namen geven aan de dieren. Dat betekent dat de mens de essentie van dingen en van dieren kan ontdekken. Hij weet dat hij net als de dieren een lichaam is, maar hij weet ook dat hij méér is. Dan maakt God de vrouw.
Met de woorden van Gabriel Marcel: Ik weet dat ik mijn lichaam ben, en tegelijkertijd weet ik dat ik méér ben.
JPII zei, kijk naar het feit van de opstanding van het lichaam. Aan het eind der tijden wordt ons verheerlijkte lichaam met onze ziel verenigd. Nu weten we nog niet precies wat dat is. Maar ons lichaam zal verrijzen en of je wilt of niet, je zal tot in eeuwigheid lichaam en geest zijn.
Om de 'verlossing van het lichaam' te begrijpen (Rom 8: 23) is een authentieke theologie van het lichaam nodig. (86.4)
4. Voortzetting van de TvL in Evangelium vitae 1995
De mens ziet niet meer wie hij zelf is: een eclips van de mens die kan plaatsvinden doordat we ook niet meer zien wie God is, een eclips van God. JPII kwalificeert onze cultuur als cultuur des doods in EV12. Men verliest het begrip van zijn eigen waardigheid, vooral dat van het lichaam. Maar: God heeft ons onze medemens en buur gegeven. Door het huidige extreme individualisme wordt dat vergeten! We zijn geen broeders en zusters meer. We zijn elkaars hoeder niet meer! Maar ook al vergeten we het, de menselijke waardigheid blijft. Menselijk leven is altijd een goed.
Er is een gezegde, je kunt de natuurwet wel eruit gooien door de voordeur, maar er is altijd een opening waardoor hij terugkomt. Deze individualistische cultuur blijft niet voor altijd.
Maar waarom is dat zo, waarom is het leven een goed? Het antwoord is overal in de Bijbel te vinden. De mens is een manifestatie van God in de wereld, een teken van zijn aanwezigheid, een spoor van zijn glorie. (Gen 1:26-27; Ps8:6)(Evangelium Vitae 34)
Je losgeld is betaald met het bloed van Christus. (1Pt1:18-19) Je leven, ook je fysieke leven, heeft een intrinsieke waarde die gerespecteerd moet worden. Het mag nooit opgeofferd worden. Er moet wel zorg zijn in het ergste lijden. Maar euthanasie mag nooit. Deze doctrine is gebaseerd op de natuurwet en het geschreven woord van God, wordt doorgegeven door de Traditie van de Kerk en geleerd door het gewone en het universele Magisterium. (Evangelium Vitae 65)
5. Extra waarde van de argumentatie vanuit het perspectief van de TvL
We hebben al een vrij ontwikkelde morele wet. Je kon al concluderen dat het menselijk lichaam waarde heeft. De toegevoegde waarde van het perspectief van de TvL:
- De TvL is op de Bijbel gebaseerd en daarmee toegankelijk voor protestanten.
- TvL gaat ook over concrete moraal, niet alleen over wierook en heilige atmosfeer.
- TvL geeft richting aan spiritualiteit en theologie voor degenen die ernstig lijden.
De TvL brengt je bij spiritualiteit en bij Christus.
Reacties
Een reactie posten
Laat hier je reactie achter