Over familie in de bredere zin, grootouders, ooms, tantes, en over de familie die de Kerk geroepen is voor elkaar te zijn.
Over liefde die geroepen is de wonden van de outcast te verbinden, een cultuur van ontmoeting aan te moedigen en op te komen voor rechtvaardigheid. (183)
Hoofdstuk 5: Liefde vruchtbaar gemaakt
165. Liefde geeft leven. Echtelijke liefde eindigt niet bij het echtpaar... In het zich aan elkaar geven, geeft het paar niet alleen zichzelf maar ook de realiteit van kinderen, die een levende reflectie van hun liefde zijn.
Nieuw leven verwelkomen
166. In de context van het gezin wordt nieuw leven niet alleen geboren maar ook verwelkomd. Er wordt van kinderen gehouden nog voordat ze er zijn. Maar toch, 'vanaf het eerste begin van hun leven worden veel kinderen verworpen, verlaten en beroofd van hun jeugd en toekomst. Sommigen zeggen, dat het een fout was die kinderen in de wereld te brengen. Dit is beschamend. Hoe kunnen we plechtige verklaringen afgeven over mensenrechten en de rechten van het kind, als we kinderen straffen voor de fouten van volwassenen? Als een kind in ongewenste omstandigheden wordt geboren, moeten de ouders en andere familieleden al het mogelijke doen om dat kind te accepteren als een gave van God en de verantwoordelijkheid nemen hem of haar met open armen en met liefde te ontvangen. 'Als we spreken over kinderen die in de wereld komen, dan is geen offer gemaakt door volwassenen te duur of te groot, als dit betekent dat het kind nooit hoeft te voelen dat hij of zij een vergissing is, of waardeloos of overgelaten aan de vier windstreken en de arrogantie van de mens.' (Letter to the Secretary General of the United Nations; Organization on Population and Development (18 March 1994): Insegnamenti XVII/1 (1994), 750-751)
167. Grote families zijn een vreugde voor de Kerk. Daarnaast legt de Heilige Johannes Paulus II uit dat verantwoord ouderschap niet betekent 'ongelimiteerde voortplanting of gebrek aan bewustzijn over wat er komt kijken bij het grootbrengen van kinderen, maar eerder het in staat stellen van paren om hun onaantastbare vrijheid wijs en verantwoord te gebruiken, rekening houdend met sociale en demografische omstandigheden en ook met de eigen situatie en legitieme wensen.' (zie 166)
Liefde en zwangerschap
168. Zwangerschap is een mooie maar zware tijd. Iedere vrouw deelt in 'het mysterie van de schepping, die vernieuwd wordt met iedere geboorte'. De Psalmist zegt: 'U hebt mijn nieren geschapen, mij samengevlochten in mijn moeders schoot' (Ps 139:13). Ieder kind, groeiend in zijn moeders schoot, is deel van het oneindig liefdevolle plan van God de Vader: 'Voordat Ik u in de moederschoot vormde, koos Ik u uit; voordat u geboren werd, bestemde Ik u voor Mij' (Jer 1:5). Ieder kind heeft een plaats in God's hart. We moeten met God's ogen kijken.
169. Negen maanden dromen vaders en moeders van hun kind. Geen familie zonder dromen. Voor christelijke paren zal de doop een onderdeel van die droom zijn. Met hun gebed bereiden de ouders de doop voor en vertrouwen de baby aan Jezus toe nog voordat hij geboren wordt.
170. Tegenwoordig kunnen we voor de geboorte de haarkleur of eventuele toekomstige ziektes weten, omdat de lichamelijke eigenschappen in iemand's genen al vaststaan in het stadium van embryo.
Maar alleen de Vader, de Schepper, kent een kind helemaal. Vrouwen in verwachting kunnen God vragen om de wijsheid hun kinderen volledig te leren kennen en te accepteren zoals ze zijn. Als de timing van de zwangerschap niet goed uitkomt, kunnen ouders de Heer vragen hen te helen en sterk te maken zodat ze het kind voluit kunnen accepteren. Het is belangrijk dat een kind zich gewild voelt.
171. Met veel liefde spoor ik aanstaande moeders aan om blij te zijn en je door niets te laten beroven van de innerlijke blijdschap van het moederschap. Bereid jezelf voor op de geboorte van je kind zonder je echter teveel zorgen te maken.
172. Ieder kind heeft recht op de liefde van een moeder en een vader, beide zijn nodig voor een harmonieuze ontwikkeling. De waardigheid van het kind respecteren betekent zijn of haar behoefte aan en natuurlijk recht op een moeder en een vader erkennen. We hebben het niet alleen over de liefde van een vader en moeder als individuen, maar ook over hun wederzijdse liefde. Mocht één van de ouders onvermijdelijk ontbreken dan is het belangrijk dit gemis te compenseren, voor een gezonde groei naar volwassenheid.
173. Tegenwoordig wordt het als legitiem en wenselijk gezien dat vrouwen willen studeren, werken en aan hun persoonlijke doelen werken. Maar de verminderde moederlijke aanwezigheid met haar vrouwelijke kwaliteiten betekent een ernstig risico voor onze wereld. Feminisme waardeer ik zeker, maar één die geen uniformiteit eist of het moederschap teniet doet. De specifieke vermogens van vrouwen - moederschap in het bijzonder - brengen ook plichten met zich mee, want vrouw-zijn behelst ook een specifieke missie in de wereld, een missie die de samenleving moet beschermen en bewaren voor het goed van allen.
174. 'Moeders zijn het sterkste tegengif tegen de verspreiding van egocentrisch individualisme... Zij getuigen van de schoonheid van het leven.' Een samenleving zonder moeders wordt ontmenselijkt, want moeders getuigen altijd van tederheid, toewijding en morele kracht. Moeders brengen vaak de diepste betekenis van religiebeoefening over in de eerste gebeden en handelingen van devotie die ze hun kinderen leren. Zonder moeders zouden er niet alleen geen nieuwe gelovigen zijn maar het geloof zelf zou een groot deel van zijn diepgaande warmte verliezen... Lieve moeders: dank je! Dank je voor wat je bent in je gezin en voor wat je geeft aan de Kerk en aan de wereld.
175. Een moeder die haar kind behoedt met tederheid en compassie helpt hem of haar te groeien in zelfvertrouwen en de ervaring dat de wereld een goede en gastvrije plaats is. Hierdoor kan het kind zelfvertrouwen ontwikkelen en het vermogen tot intimiteit en empathie.
Een vader helpt, op zijn beurt, het kind de grenzen in zijn leven waar te nemen, open te zijn voor uitdagingen in de wijdere wereld en het nut van hard werk. Er kan een zekere flexibiliteit in rollen en verantwoordelijkheden zijn, afhankelijk van de omstandigheden. Maar de heldere aanwezigheid van beiden, vrouw en man, schept de omgeving die het best past bij de groei van het kind.
176. We horen vaak dat onze samenleving er één zonder vaders is. Het man-zijn (manhood) op zichzelf wordt ter discussie gesteld. Eerst werd dit als bevrijding gezien: bevrijding van de vader als de baas, scheidsrechter en obstakel voor de emancipatie en zelfstandigheid van jonge mensen. In sommige gezinnen heerste autoritarisme of zelfs onderdrukking. Maar, zoals vaak, schiet men van het ene extreem in het andere. Nu zijn vaders afwezig. Vaders zijn vaak bezig met zichzelf en hun werk. Autoriteit is al gauw verdacht en ouderen worden brutaal behandeld. Ze worden zelf onzeker en geven daardoor geen degelijke leiding meer aan hun kinderen. Een omkering van de rollen van ouders en kinderen is ongezond, het verhindert een gezonde ontwikkeling en onthoudt kinderen van de liefde en leiding die nodig is om volwassen te worden.
Een uitgebreide vruchtbaarheid
178. Sommige paren kunnen geen kinderen krijgen. Dit kan een bron van verdriet zijn. Maar 'moederschap is niet alleen een biologische realiteit, het wordt op diverse manieren uitgedrukt'.
179. Een kind adopteren is een daad van liefde, waarmee je een gezin geeft aan iemand die dat niet heeft. Zij die deze uitdaging aangaan en iemand onvoorwaardelijk en gratuit accepteren, worden kanalen van God' s liefde. 'En zelfs als uw moeder u zou vergeten; Ik vergeet u nooit!' (Js 49:15).
180. We doen er goed aan in herinnering te brengen dat voortplanting en adoptie niet de enige manieren zijn om de vruchtbaarheid van de liefde te ervaren. Ook grote families zijn geroepen hun stempel te drukken op de samenleving met andere uitdrukkingen van vruchtbaarheid die een verlenging van de liefde zijn die hen in stand houdt. Christelijke families moeten niet vergeten dat 'geloof ons niet uit de wereld haalt maar ons er dieper in trekt'.
182. Een gezin kan geen vrucht opbrengen als ze zichzelf als heel anders of apart van de rest ziet. Om dit te voorkomen moeten we ons in herinnering brengen dat Jezus' eigen familie, vol genade en wijsheid, niet anders leek dan anderen. Daarom vroegen zijn toehoorders ook 'Waar heeft Hij dat vandaan, wat voor wijsheid is Hem gegeven, en dan die machtige daden die door zijn handen tot stand komen? Dat is toch de timmerman, de zoon van Maria en de broer van Jakobus en Joses en Juda en Simon?' (Mk 6:2-3). En 'Waar heeft Hij die wijsheid en machtige daden vandaan? Dat is toch de zoon van de timmerman?'
Jezus groeide niet op in een benauwde of verstikkende relatie met Maria en Jozef, maar ging om met een wijde kring van familie en vrienden. Dit verklaart hoe, bij de terugkeer uit Jeruzalem, Maria en Jozef een dag lang dachten dat hun twaalf jaar oude Jezus bij iemand anders was in de karavaan: 'In de veronderstelling dat Hij zich bij het reisgezelschap bevond, reisden ze een hele dag voordat ze Hem gingen zoeken bij familie en kennissen' (Lk 2:44).
Sommige christelijke families worden, door hun taalgebruik, de manier waarop ze anderen behandelen, of hun constante gehamer op twee of drie issues, gezien als afstandelijk en niet echt deel van de gemeenschap.
183. Een echtpaar dat de kracht van de liefde kent weet dat deze liefde geroepen is de wonden van de outcast te verbinden, een cultuur van ontmoeting aan te moedigen en op te komen voor rechtvaardigheid. God heeft het gezin de taak gegeven de wereld tot een 'huiselijker' omgeving te makken door mensen te helpen elkaar als broeders en zusters te zien. Een blik in het dagelijks leven laat meteen de behoefte aan een gezonde dosis familiegeest zien. Het leven vandaag wordt bemoeilijkt door een bureaucratie die ver verwijdert is van menselijke banden, en sociale en politieke mores tonen tekenen van degradatie. Open en zorgzame families kunnen op hun beurt een plek vinden voor de armen en vriendschappen bouwen met zij die het minder goed getroffen hebben dan zij. '‘Wanneer u ’s middags of ’s avonds een feestmaal geeft, roep dan niet uw vrienden bij elkaar, of uw broers, of uw familie, of rijke buren. Die zouden u op hun beurt uitnodigen, om iets terug te doen. Nodig liever, als u een feest aanricht, armen uit, gebrekkigen, kreupelen en blinden.' (Lk 14:12-14). Je zult gezegend zijn! Zie hier het geheim voor een gelukkig gezin.
Het lichaam onderscheiden
185. In deze context is het raadzaam de volgende Bijbeltekst serieus te nemen, die meestal buiten de context of te algemeen wordt geïnterpreteerd, waardoor de directe betekenis, die duidelijk sociaal is, over het hooft gezien wordt. In 1 Kor 11:17-34 maakt Sint Paulus een schaamtevolle situatie in de gemeenschap mee. Terwijl de rijken van hun eten genieten, blijven de armen hongerig. 'Zoals u nu samenkomt, kan er geen sprake zijn van de maaltijd van de Heer. Want iedereen gebruikt bij het eten vlug zijn eigen maal, met als gevolg dat sommigen honger lijden en anderen dronken zijn. U kunt toch thuis eten en drinken? Of minacht u de gemeente van God, en wilt u hen die niets hebben beschaamd maken? Wat moet ik hierop zeggen? Kan ik u prijzen? Op dit punt zeker niet.' (20-22)
186. De Eucharistie bepaalt dat we leden van het ene lichaam van de Kerk zijn. Degenen die naderen tot het Lichaam en Bloed van Christus mogen datzelfde lichaam niet verwonden door schandalige scheidingen te maken tussen de leden. Dat is wat het betekent om het lichaam van de Heer te 'onderscheiden', zowel in de sacramentele tekenen als in de gemeenschap.
We moeten niet vergeten dat de 'mystiek' van het sacrament een sociaal karakter heeft. Als zij die het ontvangen de armen en lijdenden de rug toekeren, of toestemmen in allerlei soorten onderscheid en ongelijkheid, dan wordt de Eucharistie onwaardig ontvangen.
Aan de andere kant wordt de behoefte aan broederschap, het sociale bewustzijn en de toewijding aan de behoeftigen versterkt door families die regelmatig de Eucharistie ontvangen.
Leven in de grotere familie
187. Het kerngezin moet omgaan met de grotere familie van ouders, tantes en ooms, neven en nichten en zelfs buren. Sommigen van hen hebben misschien assistentie nodig, of gezelschap en affectie, of troost. Het individualisme dat je nu veel ziet kan leiden tot het vormen van kleine veilige nestjes waar anderen als bedreiging gezien worden. Zulke isolatie kan geen grote vrede of blijdschap geven.
Zonen en dochters zijn
188. Laten we eerst aan onze ouders denken. Jezus vertelde de Farizeeërs dat het in strijd met God's wet was je ouders te verlaten (cf. Mk 7:8-13). We zijn allemaal zonen en dochters. Dit herinnert ons eraan dat we niet onszelf het leven gegeven hebben maar dat we het ontvangen hebben.
189. Het vierde gebod vraagt kinderen hun vader en moeder te eren (cf. Ex 20:12). Dit gebod komt meteen na de geboden over God zelf. Het heeft met iets heiligs te maken, iets goddelijks, dat aan de basis ligt van elk menselijk respect. De bijbelse omschrijving van het vierde gebod zegt verder: 'dat je dagen lang mogen zijn in het land dat de Heer God je geeft'. De band tussen generaties is de garantie voor de toekomst en voor een daadwerkelijk menselijke samenleving. Een samenleving met kinderen die hun ouders niet eren is een samenleving zonder eer, een samenleving bestemd om gevuld te worden met gevoelige, humeurige, aangebrande, lichtgeraakte, koppige, dwarse, weerbarstige, weerspannige, bokkige, stijfhoofdige, chagrijnige, norse, knorrige, nurkse, stuurse, wrevelige, gemelijke, gierige, begerige, hebberige, hebzuchtige, inhalige, gulzige en vraatzuchtige jonge mensen.
*Het was moeilijk om de juiste woorden te kiezen tussen alle mogelijkheden die mijnwoodenboek.nl geeft voor surly en greedy.*
190. Er zit ook een andere kant aan dit verhaal. Zoals het woord van God zegt, 'een man verlaat zijn vader en moeder' (Gen 2:24). Dit gebeurt niet altijd. Ouders moeten niet in de steek gelaten worden, maar het huwelijk vraagt dat ze 'verlaten' worden, zodat het paar een thuishave kan worden, een plek van veiligheid, hoop en toekomstplannen, en zodat het paar 'één vlees' kan worden. Soms vindt men de mening van de ouders belangrijker dan de gevoelens en de mening van de echtgeno(o)t(e). De echtgenoten moeten dan hun best doen te groeien in vertrouwen en communicatie. Het huwelijk daagt echtgenoten uit nieuwe manieren te vinden om zoons en dochters te zijn.
De ouderen
191. 'Wijs mij niet af op mijn oude dag, verlaat mij niet als mijn krachten bezwijken' (Ps 71:9). Dit is een pleidooi van de ouderen, die vrezen vergeten en verlaten te worden. Dit vormt een uitdaging voor families en gemeenschappen, want 'de Kerk kan en wil niet instemmen met een mentaliteit van ongeduld, en minder nog van onverschilligheid naar ouderen. We moeten samen weer dankbaarheid en waardering voelen, gastvrijheid, waardoor ouderen zich een levend deel van de samenleving voelen. Onze ouderen zijn mannen en vrouwen, vaders en moeders, die voor ons op onze eigen weg kwamen, in ons eigen huis, onze eigen dagelijkse strijd om een waardig leven. Hoe fijn zou ik een Kerk vinden die de wegwerpcultuur uitdaagt door de overstromende vreugde van een nieuwe omhelzing tussen jong en oud!
192. De Heilige Johannes Paulus II vroeg ons aandacht te hebben voor de rol van ouderen in onze families, want er zijn culturen waar, 'vooral in verstoorde industriële en stedelijke omgeving, de ouderen op niet acceptabele wijze opzij zijn gezet'.
Degenen die met het verleden breken zullen het moeilijk vinden stabiele relaties te bouwen.
Een samenleving die de wijsheid van ouderen respecteert, zal vooruit komen.
193. Het gebrek aan historisch geheugen is een belangrijke tekortkoming in onze samenleving. Een mentaliteit die zegt 'toen was toen, nu is nu' is onvolwassen. Een samenleving die geen ruimte biedt voor ouderen of hen afschrijft omdat ze een probleem zijn, heeft een dodelijk virus, is afgesneden van zijn wortels. Onze verweesde ervaring als gevolg van culturele discontinuïteit, ontworteling en het gebrek aan zekerheden die ons leven vormen, vormt een uitdaging om van onze gezinnen plaatsen te maken waar onze kinderen wortel kunnen schieten in de rijke aarde van een gezamenlijke achtergrond.
Broeders en zusters zijn
194. In de familie leren we als een familie te leven. Misschien denken we er niet over na, maar de familie zelf introduceert het broederschap in de wereld. Vanuit deze ervaring, thuis gevoed door affectie en vorming, straalt de broederlijke stijl uit als een belofte voor de hele samenleving.
195. Opgroeien met broers en zussen biedt een mooie ervaring om voor elkaar te zorgen en elkaar te helpen. Dit wordt vooral zichtbaar in gezinnen waar we de zorg zien voor een broertje of zusje dat kwetsbaar, ziek of gehandicapt is. Kinderen moet wel geleerd worden elkaar als broeders en zusters te behandelen.
Een ruim hart
197. De bredere familie moet steun en liefde bieden aan tienermoeders, wezen, alleenstaande moeders, mensen met een handicap, jongeren die worstelen met verslaving, mensen die alleen zijn, en aan ouderen en zwakken die geen steun krijgen van hun kinderen. Zelfs aan degenen die een puinhoop van hun leven hebben gemaakt.
198. Tenslotte, laten we niet vergeten dat deze brede familie ook schoonvaders, schoonmoeders en andere familieleden omvat. Een bijzonder delicaat aspect van liefde is, leren hen niet als bedreiging of indringers te zien. De echtelijke band vraagt om respect voor hun tradities en gewoontes, een inspanning om hun taal te begrijpen en het zich onthouden van kritiek, voor hen te zorgen terwijl je tegelijk de legitieme privacy en onafhankelijkheid als koppel bewaart. Bereid zijn dit te doen is ook een uitdrukking van ruimhartige liefde voor de echtgeno(o)t(e).