De Heilige Johannes van het Kruis zegt ons dat 'oude geliefden beproefd en waarachtig zijn.' Van buiten gezien staan ze niet meer in vuur en vlam met heftige emoties en impulsen maar zij proeven nu de zoetheid van de wijn van liefde, gerijpt en diep in hun hart verankerd. (231)
Hoofdstuk 6: Enkele pastorale perspectieven
199. De dialoog die plaatsvond tijdens de Synode bracht de behoefte aan nieuwe pastorale methoden naar voren. Ik zal proberen enkele van deze te benoemen. Verschillende gemeenschappen zullen praktische en effectieve initiatieven moeten ontwikkelen die zowel de leer van de Kerk respecteren als de plaatselijke problemen en noden.
Het evangelie verkondigen van de familie van vandaag
200. De synodevaders benadrukken dat christelijke gezinnen, door de genade van het sacrament van het huwelijk, de eerste vertegenwoordigers zijn van het gezinsapostolaat, vooral door 'hun vreugdevolle getuigenis als huiskerken'. Het is belangrijk dat mensen het evangelie van de familie als een vreugde ervaren die harten en levens vult : 'de vreugde van het evangelie vervult het hart en het hele leven van hen die Jezus ontmoeten. Zij die zich laten redden door Hem, worden bevrijd van de zonde, het verdriet, de innerlijke leegte, het isolement' (Evangelii Gaudium 1). Door inzet tot evangelisatie en catechese binnen het gezin maken we het mogelijk voor families hun rol op zich te nemen als actieve vertegenwoordigers van het familie-apostolaat.
201. 'Deze inspanning vraagt om een missionaire transformatie van iedereen binnen de Kerk, dat betekent één die zich niet tevreden stelt met een theoretische verkondiging zonder verbinding te maken met echte problemen van mensen.' Pastorale zorg voor gezinnen 'moet duidelijk maken dat het evangelie van de familie beantwoordt aan de diepste verwachtingen van de menselijke persoon: een antwoord op de waardigheid van ieder mens en vervulling in wederkerigheid, communie en vruchtbaarheid. Dit bestaat niet alleen uit het voorleggen van een set regels, maar in het voorstellen van waarden die duidelijk nodig zijn vandaag, zelfs in de meest geseculariseerde landen.'
De synodevaders 'onderstrepen het feit dat evangelisatie culturele, sociale, politieke en economische factoren die een authentiek gezinsleven dwarsbomen en leiden tot discriminatie, armoede, buitensluiting en geweld - zoals het buitensporige belang dat gehecht wordt aan marktwerking - moet afwijzen. Dialoog en samenwerking moeten gecultiveerd worden binnen sociale structuren en christelijke leken die betrokken zijn bij culturele en socio-politieke terreinen moeten aangemoedigd worden.
202. 'De belangrijkste bijdrage die geleverd wordt aan de pastorale zorg voor families komt van de parochie, die een familie van families is, waarin kleine gemeenschappen en kerkelijke bewegingen in harmonie samenleven'. In de gegeven antwoorden op het wereldwijde onderzoek werd duidelijk dat het aangestelde pastors aan de training ontbreekt om te gaan met de ingewikkelde problemen waar gezinnen tegenwoordig mee te maken hebben. Hierbij kan ook de ervaring van de ruime oriëntaalse traditie van getrouwde pastors in beschouwing genomen worden.
203. Seminaristen moeten een uitgebreidere interdisciplinaire formatie ontvangen op het gebied van verloving en huwelijk en niet alleen doctrinair. De training staat het niet altijd toe de eigen psychologische en affectieve achtergrond en ervaring te verkennen. Sommige seminaristen komen uit gezinnen waarin grote problemen waren, afwezige ouders of een gebrek aan emotionele stabiliteit. Het vormingsproces moet hen in staat stellen de volwassenheid en psychologische balans te bereiken die nodig zijn voor hun toekomstige priesterschap. Familiebanden zijn essentieel om een gezonde eigenwaarde aan te moedigen. Het is belangrijk dat families deel zijn van het leven en leerproces van de seminarist en de priester. Het helpt als seminaristen tijd binnen het seminarie combineren met tijd doorgebracht in parochies. 'De aanwezigheid van leken, families en vooral van vrouwen bij de priesterlijke vorming bevordert een waardering van de diversiteit en complementariteit van de verschillende roepingen binnen de kerk.'
204. De respons op het wereldwijde onderzoek dringt aan op de behoefte aan lekenleiders die kunnen assisteren bij de pastorale zorg aan gezinnen, met hulp van leraren en counselors, huisartsen, sociaal werkers, jeugd- en gezinsadvocaten, voortbouwend op bijdragen uit de psychologie, sociologie, relatietherapie en counseling. 'Specifieke cursussen voor pastoraal werkers kunnen helpen bij de integratie van huwelijksvoorbereiding in de bredere dynamiek van het kerkelijk leven'. Goede pastorale zorg is belangrijk 'vooral met het oog op noodsituaties door huiselijk geweld of seksueel misbruik'. Deze zorg door leken vermindert de wezenlijke waarde van spirituele leiding, de rijke spirituele schatten van de Kerk en sacramentele Verzoening geenszins, maar vult haar aan.
Paren voorbereiden op het huwelijk
205. De Synodevaders stellen dat we jonge mensen moeten helpen de waardigheid en schoonheid van het huwelijk te ontdekken.
206. De complexiteit van onze samenleving en de uitdagingen waarvoor gezinnen gesteld worden, vragen een grotere inspanning van de gehele christelijke gemeenschap waar het de voorbereiding betreft van hen die op het punt staan te gaan trouwen. Het belang van de deugden moet worden benadrukt. Daarvan is kuisheid van onschatbare waarde voor de groei van oprechte liefde tussen mensen. De Synodevaders zijn het erover eens dat de gehele gemeenschap intensiever betrokken moet worden door getuigenissen van gezinnen zelf en door het gronden van de huwelijksvoorbereiding in het proces van christelijke initiatie door de verbinding te benadrukken tussen huwelijk, doop en de andere sacramenten. Ook werd gesproken over specifieke programma's die verloofde paren ruime ervaring van deelname in het kerkelijk leven geven en een goede introductie van de verschillende aspecten van het gezinsleven.
207. Ik moedig christelijke gemeenschappen aan de grote weldaad te erkennen die ontvangen wordt in het steunen van verloofde paren die groeien in hun liefde. Zoals de Italiaanse bisschoppen opmerkten, zijn deze paren 'een waardevolle bron omdat zij het weefsel van het hele kerkelijk lichaam kunnen helpen vernieuwen, voor zover ze zich wijden aan de groei in liefde en zelfgave. Hun speciale vriendschap kan aanstekelijk werken en de groei van vriendschap en broederschap cultiveren in hun christelijke omgeving.'
Er zijn meerdere legitieme manieren om huwelijksvoorbereiding vorm te geven, en iedere plaatselijke Kerk zal uitmaken wat de beste manier is voor een passende vorming zonder jonge mensen te verwijderen van het sacrament. Ze hoeven niet de hele Catechismus te leren of overweldigd te worden door teveel informatie. Hier geldt 'het is niet de hoeveelheid kennis maar eerder het vermogen dingen van binnen te voelen en ervan te genieten, dat de ziel tevreden stemt en bevredigt.'
Kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit, en - naast een vernieuwde verkondiging van het kerygma - moet aandacht besteed worden aan een aantrekkelijke en nuttige presentatie van informatie die paren kan helpen de rest van hun leven samen door te brengen 'met grote moed en generositeit'.
208. Gespreksgroepen en vrijwillige gesprekken over een variëteit aan onderwerpen die interessant zijn voor jonge mensen kunnen hieraan bijdragen.
209. De tijdige voorbereiding van verloofde paren door de parochiegemeenschap moet ook helpen eventuele problemen en risico’s te herkennen. In het begin verbergen paren soms dingen en ze vermijden onenigheid. Ze moeten aangemoedigd worden te bespreken wat beider verwachtingen zijn van het huwelijk en van elkaar, en wat voor leven ze samen willen. Aantrekkingskracht kan verdwijnen en gesprekken kunnen helpen te zien wat je verder gemeen hebt.
210. Als een partner duidelijk zwakke punten herkent bij de ander, moet hij of zij een realistisch vertrouwen hebben dat hij sterke punten kan helpen ontwikkelen als tegenwicht, zodat een goede menselijke groei aangemoedigd wordt. Hiertoe moet men bereid zijn offers te brengen en problemen en conflicten op te lossen. Vaak trouwen mensen zonder dat ze elkaar goed kennen. Ze hebben van elkaars gezelschap genoten zonder zichzelf aan de ander te laten zien en de ander te kennen zoals hij of zij echt is.
211. De pastorale zorg rond verloving en huwelijk helpt niet alleen de liefde te verdiepen maar ook moeilijkheden het hoofd te bieden. Het gaat niet alleen om hulp bij het aannemen van de leer van de Kerk maar ook om praktische programma’s, gedegen adviezen, beproefde strategieën en psychologische begeleiding.
Dit vraagt om een pedagogie van liefde, gericht op wat jonge mensen nodig hebben om innerlijk te groeien. Paren moeten beschikking krijgen over waar en bij wie ze terecht kunnen als er problemen ontstaan. Ook belangrijk is dat het sacrament van Verzoening in herinnering gebracht wordt, zodat men fouten en zonden voor God kan brengen om dan vergeving en heling te ontvangen.
De voorbereiding van de viering
212. De voorbereidingen voor een huwelijk zijn vaak gericht op de uitnodigingen, de kleding, het feest en meer details die niet alleen het budget maar ook de energie en vreugde uitputten. De echtgenoten komen moe aan op de viering, in plaats van gefocused op en klaar voor de grote stap te zijn die ze gaan nemen. Een woord aan verloofden: heb de moed anders te zijn. Laat je niet opslorpen door een consumptieve samenleving en schone schijn. Belangrijk is de liefde die je deelt, versterkt en geheiligd door genade. Je kunt een eenvoudige viering kiezen waarin liefde boven alles gaat. Pastoraal werkers en de hele gemeenschap kunnen helpen dit eerder norm dan uitzondering te maken.
213. Paren moeten in de huwelijksvoorbereiding aangemoedigd worden de liturgische viering tot een diepgaande persoonlijke ervaring te maken en de betekenis te leren waarderen. Bij twee gedoopte personen zijn het ja-woord en de lichamelijke eenwording tekenen van het liefdesconvenant en de eenwording tussen de vleesgeworden Zoon van God en zijn Kerk. In de gedoopten worden woord en teken een elegante taal van geloof. Het lichaam, geschapen met een betekenis door God gegeven, 'wordt de taal van de bedienaars van het sacrament, zich ervan bewust dat in het huwelijksverbond het mysterie wordt uitgedrukt en gerealiseerd dat voortkomt uit God zelf’.
214. Soms begrijpt het paar het theologische en spirituele belang van het ja-woord niet. Het ja-woord kan niet gereduceerd worden tot het heden, het omvat een totaliteit die de toekomst ook insluit: ‘tot de dood ons scheidt’. ‘Vrijheid en trouw zijn geen tegengestelden; ze ondersteunen elkaar juist. Laten we naar de schade kijken die veroorzaakt is door onze cultuur van globale communicatie, door de opeenhoping van gebroken beloftes… Zijn woord houden, trouw aan zijn beloften: deze dingen kunnen niet ge- of verkocht worden. Ze kunnen niet afgedwongen worden of onderhouden worden zonder offer.’
215. De Keniaanse Bisschoppen observeerden dat ‘veel jonge mensen zich richten op hun trouwdag en vergeten dat ze een levenslange commitment aangaan’. Zij moeten aangemoedigd worden het sacrament te zien als een realiteit die het gehele huwelijksleven beïnvloedt. Seksualiteit in de betekenis van voortplanting, taal van het lichaam en teken van liefde wordt een ‘ononderbroken continuïteit van liturgische taal’ en ‘echtelijke liefde wordt in zekere zin liturgisch’.
216. Het paar kan ook de Bijbellezingen bemediteren en de betekenis van de uitwisseling van de ringen en de andere tekenen van de ritus. Ze kunnen samen bidden, voor elkaar bidden, vragen wat God van hen wil. ‘De huwelijksliturgie is een unieke gebeurtenis, beide een familie- en een gemeenschapsviering. De eerste tekenen van Jezus waren tijdens een bruiloft in Kana. De goede wijn, voortkomend uit een wonder van de Heer, bracht vreugde bij de start van een nieuwe gezin, en is de nieuwe wijn van het convenant van Christus voor mensen van alle tijden… Vaak spreekt de celebrant tot mensen die niet vaak in de kerk komen, het is dus een goede gelegenheid het evangelie te verkondigen.
De eerste huwelijksjaren begeleiden
217. Het is belangrijk dat het huwelijk wordt gezien als een zaak van liefde en dat alleen zij die er vrij voor kiezen en van elkaar houden, trouwen. Als liefde slechts fysieke aantrekkingskracht is of een vage affectie, worden echtgenoten kwetsbaar als deze affectie of aantrekkingskracht vermindert. Gezien de frequentie waarmee dit gebeurt, is het des te belangrijker dat het paar hulp krijgt tijdens de eerste huwelijksjaren. Vaak is de periode van verloving niet lang genoeg, of erger, is het paar zelf niet volwassen genoeg. Het kersverse paar moet dan een ontwikkeling doorgaan die eigenlijk tijdens de verloving had moeten gebeuren.
218. Nog een grote uitdaging in de huwelijksvoorbereiding is, dat de blik gericht moet zijn op de toekomst, die het paar met Gods genade en dagelijkse inspanning geroepen is te bouwen. Van geen van beide echtgenoten kan verwacht worden dat ze perfect zijn. Zij moeten de ander accepteren als 'werk in uitvoering'. Een constant kritische houding is een teken dat het huwelijk niet werd aangegaan als project om samen aan te werken met geduld, begrip, verdraagzaamheid en generositeit. Langzaam maar zeker maakt liefde plaats voor voortdurende kritiek, beoordeling van elkaars goede en slechte punten, het stellen van ultimatums, competitie en zelfrechtvaardiging. Het paar is dan niet meer in staat elkaar te helpen een volwassen eenheid te bouwen.
219. Stilstaand water stagneert. Als in de eerste jaren van het huwelijk de ervaring van liefde stagneert, verliest het de opwinding die haar juist voort moet drijven. Jonge liefde moet dansen en hoopvol zijn naar de toekomst. Door hoop kan je voorbij ruzie en problemen kijken en ze in een breder perspectief zien. Hoop maakt ook dat we volledig in het heden leven en onszelf geven aan ons gezin, want de beste manier om een solide toekomst te bereiden, is goed te leven in het nu.
220. Dit proces vindt plaats in diverse stadia die allemaal vragen om generositeit en offer. De eerste sterke gevoelens van aantrekking maken plaats voor het besef dat de ander nu deel van mijn leven is. Als liefde groeit, leert zij ‘onderhandelen’. Niet egoïstisch of beredenerend, maar als oefening in wederzijdse liefde, een spel van geven en nemen ten bate van de familie. Bij ieder nieuw stadium moet er onderhandeld worden, zodat er geen winnaars en verliezers, maar twee winnaars zijn. Beslissingen binnen een gezin kunnen niet eenzijdig worden gemaakt, want elke echtgenoot deelt in verantwoordelijkheid; ieder huishouden is echter uniek en ieder huwelijk vindt de regeling die het best werkt.
221. Onder de oorzaken van gebroken huwelijken zijn te hoge verwachtingen. Als blijkt dat de werkelijkheid beperkter en uitdagender is dan men dacht, is de oplossing niet om snel en onverantwoord te denken aan echtscheiding, maar om tot het sobere besef te komen dat het huwelijksleven een groeiproces is waarbij elke partner Gods weg is om de ander te helpen groeien. Verandering, verbetering, de bloei van beider kwaliteiten – dat is allemaal mogelijk. Elk huwelijk is een ‘heilsgeschiedenis’ die vanaf het fragiele begin – dank zij God’s gaven en een creatief en genereus antwoord van onze kant – groeit in iets waardevols en duurzaams. Mogen we zeggen dat de grootste missie van twee verliefde mensen is elkaar te helpen respectievelijk meer man en meer vrouw te worden? Liefde is een soort vakmanschap. In het leven van gehuwden kan, zelfs op moeilijke momenten, de ene persoon de andere verrassen, alsof ze elkaar voor het eerst ontmoeten. Liefde maakt dat men wacht op elkaar met het geduld van een vakman, een geduld dat van God komt.
222. De pastorale zorg aan pasgehuwden moet ook een aanmoediging omvatten om genereus te zijn wat betreft leven schenken. Familieplanning vindt natuurlijkerwijze plaats als resultaat van een gesprek met wederzijds goedvinden, met respect voor timing en de waardigheid van de partner in consideratie genomen. In dit licht zou ook de leer van de encycliek Humanae Vitae en van de apostolische exhortatie Familiaris Consortio opnieuw in beschouwing moeten worden genomen, om een tegenwicht te bieden tegen een mentaliteit die vaak vijandig staat tegenover het leven.
'Het gebruik van methoden gebaseerd op de 'wetten van de natuur en de vruchtbaarheid' moet worden gepromoot omdat 'deze methoden de lichamen van de echtgenoten respecteren, genegenheid tussen hen bevorderen en de vorming van authentieke vrijheid begunstigen' (Catechismus van de Katholieke Kerk, 2370) (zie ook Youcat, de jongerencatechismus). Het feit dat kinderen een wonderbare gave van God en een vreugde voor ouders en de Kerk zijn, moet beter worden benadrukt. In hen vernieuwt God de wereld.'
Enkele bronnen
223. De Synodevaders kwamen tot de conclusie dat 'de beginjaren van het huwelijk een belangrijke en kwetsbare periode vormen waarin paren zich meer bewust worden van de uitdagingen en de betekenis van het getrouwd zijn. Daarom moet pastorale begeleiding verder gaan dan de huwelijksviering zelf. Ervaren echtparen spelen hierin een belangrijke rol. De parochie is de plaats waar ervaren stellen jongere stellen kunnen helpen, eventueel met samenwerkende verenigingen, kerkelijke bewegingen en nieuwe gemeenschappen.
Nadruk moet ook gelegd worden op het belang van spiritualiteit, gebed en deelname aan de zondagse Eucharistie binnen het gezin, en ontmoetingen tussen paren om spiritualiteit en solidariteit in concrete dagelijkse beslommeringen te bevorderen. Liturgie en aanbidding en de Eucharistie gevierd voor gezinnen, in het bijzonder op de trouwdag, werden genoemd als vitale factoren om de evangelisatie door het gezin te bevorderen.
224. Dit proces kost tijd. Liefde heeft tijd en ruimte nodig: al het andere is secundair. Tijd om te praten, in alle rust te omarmen, plannen te delen, te luisteren en in elkaars ogen te staren, elkaar te waarderen en een sterke relatie op te bouwen. Soms veroorzaken het gespannen tempo van onze samenleving en de druk van de werkplaats problemen. In andere gevallen is er te weinig kwaliteitstijd samen, men deelt dezelfde kamer zonder elkaar op te merken.
225. Paren die geleerd hebben hoe ze dit moeten doen, kunnen praktische suggesties delen: tijd inplannen om samen te zijn, plezier maken met de kinderen, manieren vinden om vorm te geven aan de viering van belangrijke gebeurtenissen. Hoe maak je deze momenten betekenisvol en liefdevol; en zo verbeter je ook de communicatie.
226. Jonge paren moeten worden aangemoedigd een routine met gezamenlijke dagelijkse rituelen te ontwikkelen die een gezond gevoel van nabijheid en stabiliteit geven. Bijvoorbeeld een ochtendkus, een avondzegening, elkaar bij de deur verwelkomen, uitstapjes maken en huishoudelijke taken delen. Het helpt ook de routine te onderbreken met een feestje, familiebijeenkomst, verjaardag of speciale gebeurtenis. Deze momenten hebben we nodig om onze zegeningen te tellen en onze levenszin te vernieuwen.
227. Wij als pastores moeten families aanmoedigen te groeien in geloof. Dit houdt in regelmatige biecht aanmoedigen, spiritueel advies en soms retraites. Ook het doordeweeks gebed in het gezin.
228. Soms is één van de echtgenoten niet gedoopt of wil het geloof niet beoefenen. Dit kan het lastig maken voor de ander om te groeien in zijn geloof. Toch kunnen er gemeenschappelijke waarden gevonden worden die gedeeld en gekoesterd kunnen worden. Een echtgenoot liefhebben die niet gelooft, hem of haar vreugde geven, verdriet troosten en het leven samen delen is een waar pad van heiliging. Liefde is altijd een gift van God. 'Met de vrouw is de niet-gelovige man geheiligd, en met de man de niet-gelovige vrouw; anders waren ook uw kinderen onrein, terwijl zij integendeel heilig zijn.' (1 Cor 7:14).
229. Voorbeelden van hoe parochies, scholen en andere kerkelijke instituten families kunnen helpen groeien zijn: samenkomsten van paren uit dezelfde buurt, korte retraites voor paren, lezingen door experts, relatietherapie, diensten die helpen met problemen als verslaving, ontrouw, huiselijk geweld, steun aan ouders van kinderen met problemen, uitwisselingsgroepen met andere echtparen. In die groepen kunnen paren vrijmoedig delen, anderen helpen en hun geloof delen. Huwelijken kunnen zo sterker groeien.
230. Gezien het huidige levenstempo kunnen veel paren niet regelmatig op bijeenkomsten komen. Maar we kunnen onze pastorale zorg niet beperken tot een kleine selecte groep. Pastorale zorg moet daarom missionair zijn, mensen opzoeken daar waar ze zijn.
Een licht werpen op crises, zorgen en moeilijkheden
231. Net zoals goede wijn na verloop van tijd gaat 'ademen', zo geeft de dagelijkse ervaring van trouw het huwelijksleven rijkdom, karakter en 'body'. De doorleefde vreugden en offers dragen vrucht met de jaren en de paren verheugen zich in hun kindskinderen. De Heilige Johannes van het Kruis zegt ons dat 'oude geliefden beproefd en waarachtig zijn.' Van buiten gezien staan ze niet meer in vuur en vlam met heftige emoties en impulsen maar zij proeven nu de zoetheid van de wijn van liefde, gerijpt en diep in hun hart verankerd. Deze paren hebben met succes zware tijden overwonnen zonder te vluchten of problemen te verbergen.
De uitdaging van crises
232. In ieder gezin zijn er crises, maar deze horen ook bij de dramatische schoonheid van het gezinsleven. Paren zouden moeten leren begrijpen dat het overwinnen van crises hun relatie niet hoeft te verzwakken, maar juist kan verbeteren en de wijn van hun relatie doen rijpen. Er is geen noodzaak genoegen te nemen met een neerwaartse spiraal richting middelmatigheid. Integendeel, als men het huwelijk ziet als een uitdaging waarin obstakels overwonnen moeten worden, dan wordt elke crisis een gelegenheid om de wijn van hun relatie te doen rijpen en verbeteren. Ervaren en getrainde paren kunnen hulp bieden, zodat de paren niet de moed verliezen of in de verleiding komen haastige beslissingen te maken. In elke crisis schuilt een les waar we naar moeten leren luisteren met de oren van het hart.
233. In het licht van een crisis reageren we vaak defensief, we voelen dat we de controle verliezen, of dat het onze fout is en dat maakt ons ongemakkelijk. We ontkennen het probleem, stoppen het weg of bagatelliseren het en hopen dat het vanzelf weggaat. Dat helpt niet; het maakt dingen erger, verspilt energie en vertraagt de oplossing. Paren groeien uit elkaar en verliezen de kunst om te communiceren.
234. Crises moeten gezamenlijk het hoofd geboden worden. Soms is dat lastig als mensen zich terugtrekken in zwijgzaamheid. Des te belangrijker wordt het dan om gelegenheden te creëren om van hart tot hart te spreken. Dit wordt moeilijker naarmate het langer wordt uitgesteld. Communiceren is een kunst die in tijden van vrede geleerd wordt om toegepast te worden in tijden van moeilijkheden. Echtgenoten hebben hulp nodig bij het ontdekken van en uitdrukking geven aan hun diepste gevoelens. Bijvoorbeeld de geboorte van een kind, een pijnlijk proces dat een nieuwe schat voortbrengt.
Uit de pre-synodale consultatie is gebleken dat de meeste mensen in moeilijke of kritieke situaties geen pastorale hulp zoeken omdat ze het niet sympathiek, realistisch of betrokken vinden op individuele gevallen.
235. Sommige crises zijn typisch voor ieder huwelijk. Pasgetrouwden moeten leren hun verschillen te accepteren en zich los te maken van hun ouders. Kleine kinderen opvoeden vereist een verandering van levensstijl, het begin van de puberteit veroorzaakt spanning en frustratie, een 'leeg nest' verplicht een paar hun relatie opnieuw te definiëren. In de zorg voor ouder wordende ouders moeten moeilijke beslissingen gemaakt worden. Dit alles gaat gepaard met veeleisende situaties, schuldgevoelens, depressie en vermoeidheid en dat heeft zijn weerslag op het huwelijk.
236. Dan zijn er persoonlijke crises, financieel, het werk betreffend, emotioneel, sociaal en spiritueel. Onverwachte situaties dienen zich aan die het gezinsleven kunnen verstoren en die soms een proces van vergeving en verzoening vragen. In die poging tot vergeving moet men zich afvragen in hoeverre men zelf heeft bijgedragen aan de omstandigheden die leidden tot de fouten van de ander. 'Ervaring leert dat met begeleiding en daden van verzoening, door genade, veel huwelijken bevredigende oplossingen kunnen vinden. kunnen vergeven en zich vergeven voelen vormen een basiservaring in het gezinsleven. De kunst van verzoening, die ondersteunt moet worden door genade, heeft ruimhartige samenwerking van familie en vrienden nodig, en soms ook professionele ondersteuning.
237. Het wordt steeds gewoner dat, als een van de partners zich niet voldaan voelt of de dingen niet gaan zoals gewenst, er voldoende reden tot scheiding is. Als dit altijd het geval zou zijn dan houdt geen huwelijk stand. Soms is het enige wat nodig is om te beslissen dat alles over is, een moment van ontstemming, de afwezigheid van de ander als die het meest nodig is, gekwetste trots of een vage angst. Er zullen zich altijd situaties voordoen van menselijke zwakheid die emotioneel overweldigend kunnen zijn. Een partner kan zich niet gewaardeerd voelen of aangetrokken tot een ander. Jaloezie en spanningen doen zich voor, nieuwe interesses, fysieke veranderingen. Deze en vele andere dingen zijn, eerder dan een bedreiging voor liefde, gelegenheden om haar juist te vernieuwen.
238. Sommigen hebben de volwassenheid om in zulke situaties hun keus voor de ander te bevestigen. Ze accepteren dat de ander niet altijd hun dromen waarmaakt. Ze realiseren zich dat elke crises een nieuwe 'ja' kan zijn die de liefde vernieuwt en verdiept. Ze zijn niet bang een crisis bij de wortel aan te vatten. We erkennen dat verzoening een mogelijkheid is, maar zien ook de noodzaak voor een pastoraat dat zorg heeft voor degenen van wie de huwelijksrelatie kapot is.
Oude wonden
239. Families krijgen vaak te maken met familieleden die emotioneel onvolwassen zijn door littekens uit vroegere ervaringen. Een ongelukkige jeugd of adolescentie kan crises in het huwelijk kweken. Sommigen hebben lief met het zelfgerichte liefde van een kind: een onverzadigbare liefde die huilt en schreeuwt als zij niet krijgt wat zij wil. Anderen hebben lief met de vijandige liefde van een adolescent, vol bittere kritiek en de neiging anderen de schuld te geven; opgaand in hun eigen emoties en fantasieën, verwachtend dat anderen hun leegte en verlangens vervullen.
240. Veel mensen hebben in hun jeugd nooit onvoorwaardelijke liefde gevoeld. Dat beïnvloedt hun vertrouwen in en openheid naar anderen. Slechte relaties met ouders of broers en zussen kunnen een huwelijk schaden, als ze niet geheeld zijn. als er problemen rijzen in het huwelijk, moet er voor gezorgd worden dat beide partners hun verleden verwerkt hebben. Hierin hebben zij behoefte aan heling, gebed om genade, vergeving en doorzettingsvermogen. Zelfs al lijkt de ander fout te zitten, een crisis wordt nooit overwonnen door simpelweg te verlangen dat hij of zij verandert. We moeten ons ook afvragen wat in ons eigen leven moet groeien of helen.
Gezelschap na breuk en scheiding
241. Soms is scheiding onvermijdelijk, soms ook moreel noodzakelijk, met name als het gaat om het beschermen van de zwakkere partner of jonge kinderen tegen misbruik en geweld, vernedering en uitbuiting, van onverschilligheid. Dan nog is scheiding een laatste redmiddel, nadat al het andere is geprobeerd.
242. De Synodevaders gaven aan dat 'speciale zorg onmisbaar is voor de pastorale zorg voor degenen die uit elkaar, gescheiden of verlaten zijn. Er moet respect zijn, vooral voor degenen die mishandeld of verlaten zijn. Zo een zwaar onrecht vergeven is niet makkelijk maar door genade is het mogelijk.
Tegelijkertijd moeten 'gescheiden mensen die niet hertrouwd zijn, en vaak getuigen van huwelijkse trouw, bemoedigd worden in de Eucharistie de voeding te vinden die ze nodig hebben in hun huidige levensstatus. De plaatselijke gemeenschap en de pastores moeten zich om deze mensen bekommeren, vooral als er kinderen bij betrokken zijn of als er zware financiële problemen zijn.
243. Het is belangrijk dat gescheidenen die een nieuwe eenheid zijn aangegaan zich deel voelen van de Kerk. 'Zij zijn niet geëxcommuniceerd' en hoeven ook niet zo behandeld te worden. Deze situaties vragen om inzicht en respectvolle begeleiding. Taal of gedrag waardoor deze mensen zich gediscrimineerd kunnen voelen, moet vermeden worden. Deze zorg vanuit de christelijke gemeenschap is geen teken van zwakheid van geloof, maar juist een uitdrukking van zijn barmhartigheid.
244. Een aantal Synodevaders benadrukt de behoefte aan toegankelijkere en minder tijdrovende procedures van nietigverklaring, liefst gratis. Een lang proces zorgt voor veel spanningen voor beide partijen. Mijn twee recente documenten hierover hebben de procedure vereenvoudigd. De bisschop zelf beoordeelt de gevallen in de kerk waarover hij als herder en hoofd is aangesteld. De uitvoering van deze taak is een grote verantwoordelijkheid voor prelaten in de bisdommen, die gevraagd wordt sommige gevallen te beoordelen en voor alle gevallen een toegankelijke rechtspraak te verzekeren. Hiervoor moeten mensen voorbereid worden, clerici en leken. Informatie, counseling en mediatie moeten beschikbaar worden gemaakt.
245. De Synodevaders wijzen ook op 'de gevolgen van scheiding voor kinderen, altijd onschuldige slachtoffers'. In ieder geval moet het belang van de kinderen de eerste zorg zijn, dat niet overschaduwd wordt door verborgen motieven. Gescheidenen, maak van je kinderen geen gijzelaar! Ze moeten hun moeder positief over hun vader horen praten, en hun vader positief over hun moeder, als ze opgroeien.'
246. De Kerk kan niet zwijgen wat betreft de meest kwetsbare groep: kinderen die in stilte lijden. 'Ondanks ons schijnbaar ontwikkelde bewustzijn en geraffineerde psychologische analyses, vraag ik me af of we niet immuun worden voor het verdriet in de zielen van kinderen. Voelen we de immense psychologische last van kinderen in families waar mishandeling is, waar men elkaar pijn doet tot aan het punt van het verbreken van de huwelijkstrouw? Zulke ervaringen helpen kinderen niet te groeien in de volwassenheid die ze later nodig hebben bij het aangaan van vaste relaties.
Juist hierom moeten christelijke gemeenschappen gescheiden ouders die een nieuwe relatie zijn aangegaan, niet verlaten, maar omarmen en steunen in het opvoeden van hun kinderen. 'Hoe kunnen we die ouders bemoedigen hun kinderen binnen het christelijk geloof op te voeden, als we ze op afstand houden van het leven in de gemeenschap, alsof ze geëxcommuniceerd zijn?' Het helpen van de ouders hun wonden te helen en steunen in geloof is ook goed voor de kinderen, die het vertrouwde gezicht van de kerk nodig hebben om ze door de traumatische ervaring heen te helpen.
Scheiding is een kwaad en de toenemende aantallen echtscheidingen zijn verontrustend. Onze belangrijkste pastorale taak naar families toe is daarom het versterken van de liefde, het helpen wonden te helen en de toename van het aantal echtscheidingen te voorkomen.
Enkele complexe situaties
247. Gemengde huwelijken zijn een apart aandachtspunt. Huwelijken tussen Katholieken en andere gedoopten hebben hun eigen karakter, zij bevatten veel waardevolle elementen, in zichzelf waardevol en om bij te kunnen dragen aan de oecumenische beweging. 'Een hartelijke samenwerking zou moeten aangemoedigd tussen Katholieke en niet-Katholieke geloofsbedienaren vanaf de voorbereidingen van de huwelijksceremonie.'
Met betrekking tot de Eucharistie gelden de algemene normen, zowel voor Oosterse christenen als voor andere christenen, rekening houdend met de specifieke situatie van het ontvangen van het sacrament van het huwelijk door twee gedoopte christenen. Hoewel de echtgenoten in een gemengd huwelijk de sacramenten van doop en huwelijk delen, is eucharistisch delen alleen in uitzonderingsgevallen mogelijk en altijd volgens de vastgestelde normen (Directory for the Application of Principles and Norms on Ecumenism, 159-160)
248. Huwelijken tussen verschillende culturen nemen een bevoorrechte plaats in bij de interreligieuze dialoog in het dagelijks leven. Met name in missiegebieden maar ook in veel landen met een lange christelijke traditie zijn er steeds meer huwelijken tussen (sub)culturen. In landen waar geen vrijheid van geloof bestaat wordt de christelijke partner verplicht zich te bekeren en kan er geen canonisch huwelijk of doop voor de kinderen plaatsvinden. Vrijheid van religie moet dan benadrukt worden.
Een unieke uitdaging vindt men bij paren en hun families waarin de ene partner Katholiek is en de andere niet gelovig. Getuige zijn van de mogelijkheid van het Evangelie zich onder te dompelen in deze situaties maakt het mogelijk kinderen in het christelijk geloof op te voeden.
249. Een bijzondere uitdaging wordt gevormd wanneer mensen in een ingewikkelde huwelijkssituatie gedoopt willen worden. In zulke gevallen moeten bisschoppen onderscheiden wat spiritueel gezien het beste is voor het paar.
250. De Kerk maakt zich de houding van de Here Jezus eigen, die grenzeloze liefde heeft voor ieder mens, zonder uitzondering. In de Synode hebben we het gehad over families met familieleden die zich aangetrokken voelen tot leden van hetzelfde geslacht. Een situatie die niet makkelijk is, noch voor de ouders noch voor de kinderen. Eerst bevestigen we dat ieder mens, ongeachte seksuele oriëntatie, gerespecteerd moet worden en in zijn of haar waardigheid gelaten. Tekenen van onterechte discriminatie moeten vermeden worden, met name elke vorm van agressie of geweld. De families moet respectvolle pastorale zorg worden aangeboden, zodat degenen met een homoseksuele oriëntatie hulp kunnen krijgen bij het ten volle uitvoeren van God's wil in hun leven.
251. Wat betreft de discussie over de waardigheid en missie van de familie, observeerden de Synodevaders dat 'wat betreft voorstellen om verbintenissen tussen homoseksuele personen gelijk te stellen aan het huwelijk, er absoluut geen gronden zijn om deze homoseksuele verbintenissen op welke manier dan ook gelijk of zelfs maar gelijksoortig aan God's plan voor huwelijk en familie te maken. Het is onacceptabel dat plaatselijke kerken onder druk gezet worden wat dit betreft, of dat financiële hulp aan arme landen afhankelijk wordt gesteld van de invoering van wetten om een 'huwelijk' tussen personen van hetzelfde geslacht mogelijk te maken.'
252. Eénoudergezinnen zijn vaak het resultaat van de onwil van de vader of de moeder om deel te zijn van het gezin; geweld; de dood van één van de ouders; verlating door een ouder, en andere situaties. Zij moeten bemoediging en steun krijgen van andere families in de christelijke gemeenschap en van de pastorale zorg. Zij leven vaak onder zware omstandigheden.
Als de dood zijn intrede doet
253. Als een geliefd persoon overlijdt, moeten we het licht van geloof aan de familie aanbieden als steun. De rug toedraaien aan een rouwende familie zou een gebrek aan genade zijn en het verlies van een pastorale gelegenheid.
254. Jezus was diep aangedaan om de dood van een vriend. Veel mensen worden boos op God en geven hem de schuld. Heel begrijpelijk. Met name het verlies van een echtgenoot is heel moeilijk. Sommigen richten zich daarna meer op de kinderen en kleinkinderen. maar degenen die geen familieleden hebben om tijd mee door te brengen en affectie van te krijgen, moeten door de christelijke gemeenschap geholpen worden. Vooral als ze arm zijn.
255. Een rouwproces duurt meestal lang. Er zijn veel vragen, waarom moest de geliefde dood, wat ervaart iemand als hij sterft. Soms moeten we iemand die rouwt helpen door hem eraan te herinneren dat we na het verlies van een geliefde nog een missie hebben.
De doden zijn niet langer fysiek bij ons, maar 'de liefde is sterk als de dood' (Hl 8:6). Liefde kent een intuïtie die ons kan laten horen zonder geluid en het onzichtbare kan laten zien. Dit betekent niet dat we ons onze geliefden voorstellen zoals ze waren, maar dat we ze accepteren zoals ze nu zijn, veranderd. Toen Maria hem wilde omhelzen, zei de verrezen Jezus haar hem niet vast te houden (cf. Jn 20:17), hij wilde haar naar een ander soort ontmoeting te leiden.
257. Een manier om kameraadschap te onderhouden met onze geliefden is voor hen te bidden (2 Mak 12:44-45). 'Ons gebed voor hen helpt niet alleen de overledenen, maar maakt intercessie voor ons ook effectiever. Sommige heiligen beloofden hun naasten dat ze nabij zouden zijn.
258. Als we de dood accepteren kunnen we ons erop voorbereiden. Dat kan door te groeien in liefde voor onze naaste, totdat 'de dood niet meer zal bestaan; geen rouw, geen geween, geen smart zal er zijn (Apk 21:4). We bereiden ons erop voor onze geliefde gestorvenen te ontmoeten. Zoals Jezus 'zijn moeder haar gestorven zoon teruggaf' (cf. Lk 7:15), zo zal het ook met ons zijn. Laten we geen energie verspillen door te dwepen met het verleden. Hoe beter we ons leven invulling geven, hoe groter de vreugde die we straks met onze geliefden in de hemel kunnen delen. Hoe meer we in deze wereld volwassen kunnen worden, hoe meer we in te brengen hebben bij het hemelse maal.